در جهان وسیع رفتارشناسی و روانشناسی انسان‌ها، مفهومی نهفته است که در زندگی بسیاری از ما ریشه دوانده است. اگر به فکر فداکاری یا طرحواره ایثار افتادید، کاملا درست حدس زدید! طرحواره ایثار چهارچوبی شناختی است که انسان را به سمت فداکاری حرکت می‌دهد. با چنین طرحواره‌ای، فرد دائما نیازهای دیگران را اولویت قرار می‌دهد و به نیازهای خود پاسخ نمی‌دهد.
درک طرحواره ایثار بسیار مهم است چرا که نقش مهمی در شکل دادن به روابط، تصمیمات و رضایت کلی ما از زندگی دارد. کاملا درست است! از خودگذشتگی اغلب در فرهنگ‌ها و جوامع مختلف به عنوان ویژگی انسان‌های خوب و متعالی ستایش می‌شود اما حقیقت این است که فداکاری بیش از حد یا ناسالم می‌تواند منجر به استرس، فرسودگی شغلی و آسیب به خود شود.
در این مقاله، پیچیدگی‌های طرحواره ایثار، مولفه‌های آن، تاثیرات آن بر زندگی و راه‌های دستیابی به تعادل در فداکاری را بررسی خواهیم کرد. پس اگر خودتان فداکار هستید یا کسی را می‌شناسید که فداکار محسوب می‌شود، تا انتهای مقاله همراه ما باشید.
از خود گذشتگی، ایثار یا فداکاری به چه معنا است؟
فداکاری مفهومی است که به دلیل ارزش آن در فرهنگ‌های مختلف، در بسیاری از ما نهادینه شده است. در یک جمله ساده می‌توان فداکاری را اولویت دادن به نیازها و خواسته‌های دیگران نسبت نیازهای خودمان تعریف کرد. با نیم نگاهی به زندگی خودتان مطمئنا جنبه‌های مختلفی از فداکاری را مشاهده خواهید کرد. ملموس‌ترین مثال برای فداکاری پدر و مادرهایی هستند که تمام زندگی و اهداف خود را فدای رشد فرزندان می‌کنند!
ایثار می‌تواند در شرایط مختلف اشکال و معانی مختلفی پیدا کند. در روابط شخصی، می‌تواند به تصمیم برای به خطر انداختن نیازهای خود برای حفظ یک رابطه عاطفی باشد. در یک محیط حرفه‌ای، ایثار می‌تواند به شکل اضافه کاری در بیاید که به قیمت سلامت فیزیکی و روانی شخص تمام می‌شود.
با اینکه از خودگذشتگی اغلب به عنوان فضیلتی اخلاقی در نظر گرفته می‌شود، باید با این حقیقت رو به رو شویم که از خودگذشتگی بیش از حد می‌تواند منجر به عواقبی جبران ناپذیر شود. طرحواره ایثار نامناسب می‌تواند به احساس رنجش، فرسودگی شغلی یا حتی از دست دادن هویت شخصی شما ختم شود. بنابراین، درک تعادل بین از خودگذشتگی و نیازهای شخصی برای رفاه ذهنی و عاطفی ما بسیار مهم است. شما باید همواره خودتان را دوست داشته باشید تا بتوانید یک زندگی سالم را تجربه کنید.
طرحواره ایثار چیست؟
همانطور که بالاتر به آن اشاره کردیم، طرحواره ایثار یک مدل ذهنی است که بر نحوه درک و پاسخ ما به موقعیت‌هایی که شامل ترجیح دادن نیازهای دیگران بر نیازهای خودمان است، تاثیر می‌گذارد. در واقع این طرحواره مانند یک نقشه ذهنی است که افکار، احساسات و رفتارهای ما را در رابطه با فداکاری هدایت می‌کند.
ریشه طرحواره ایثار را می‌توان در نظریه طرحواره‌ها یافت. نظریه‌ای که نشان می‌دهد طرحواره‌های ذهنی ما می‌توانند به شکل قابل توجهی ادراک و پاسخ‌های ما را مدیریت کنند. در زمینه فداکاری نیز طرحواره خاصی وجود دارد که تعیین می‌کند فداکاری را به شکل یک وظیفه، یک فضیلت یا شاید حتی یک بار ببینیم.
طرحواره فداکاری یا ایثار ویژگی نیست که با آن متولد شویم. حقیقت این است که این طرحواره در طول زمان توسط عوامل مختلفی مانند تربیت، پیشینه فرهنگی، تجربیات شخصی و انتظارات اجتماعی ما شکل می‌گیرد. در نتیجه با رشد و تکامل ما، این طرحواره نیز تغییر می‌کند.
اجزای طرحواره ایثار
طرحواره ایثار از چندین مولفه کلیدی دارد که در کنار یکدیگر درک ما از فداکاری و نحوه برخورد ما به هنگام نیاز به فداکاری را مشخص می‌کند. کاملا مشخص است که این اجزا از فردی به فرد دیگر متفاوت هستند اما مواردی وجود دارد که در طرحواره اکثر انشان‌ها نقش مهمی بازی می‌کند.
باورهای مربوط به ایثار
باورهای اساسی ما درباره فداکاری نقش مهمی در نحوه درک این موضوع و جهت‌گیری ما بازی می‌کنند. برای مثال، ممکن است برخی از مردم بر این باور باشند که از خود گذشتگی صفتی شریف و ضروری برای جامعه است، در حالی که برخی دیگر آن را در تقابل با رفاه شخصی خود بدانند.
پاسخ‌های عاطفی به فداکاری
احساساتی که به هنگام از خود گذشتگی تجربه می‌کنیم نیز می‌توانند در تصمیم‌ها و پاسخ ما به شرایط نقش داشته باشند. احساساتی که از آن حرف می‌زنیم می‌توانند احساس رضایت، رنجش و یا حتی خستگی باشند.
واکنش‌های رفتاری به فداکاری
واکنش‌های ما نسبت به شرایطی که در آن به فداکاری نیاز است نیز بخشی از طرحواره ایثار هستند. برخی افراد به راحتی نیازهای خود را برای تامین نیاز دیگران کنار می‌گذارند در حالی که برخی دیگر انجام این کار را درست نمی‌دانند.
با درک این مولفه‌ها، می‌توانیم بینش عمیق‌تری نسبت به طرحواره فداکاری و نحوه تاثیر آن بر افکار، احساسات و رفتارهایمان به دست آوریم. در ادامه این مسئله را بیشتر باز می‌کنیم.
تاثیرات طرحواره ایثار بر زندگی افراد
طرحواره ایثار می‌تواند تاثیر قابل توجهی بر جنبه‌های مختلف زندگی ما داشته باشد. این طرحواره نه تنها نحوه درک و واکنش ما به موقعیت‌هایی که در آن به فداکاری نیاز است را شکل می‌دهد، بلکه نحوه مدیریت روابط، تصمیم‌گیری‌ها و درک ارزش خودمان را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد.
روابط شخصی
در روابط شخصی، وجود یک طرحواره ایثارگری ناسالم می‌تواند منجر به عدم تعادل و نارضایتی فرد شود. ارجعیت دادن مداوم به نیازهای دیگران نسبت به نیازهای فرد می‌تواند منجر به احساس رنجش و بی‌توجهی شود.
زندگی حرفه‌ای
از خودگذشتگی بیش از حد در محل کار می‌تواند منجر به فرسودگی شغلی و کاهش رضایت شغلی شود. در واقع برای رسیدن به آرامش باید بین برآوردن خواسته‌های شغلی و حفظ رفاه شخصی خود تعادل ایجاد کنیم.
سلامت روان
سلامت روان یکی از مهم‌ترین جنبه‌های زندگی است که تحت تاثیر طرحواره ایثار قرار می‌گیرد. یک طرحواره منفی می‌تواند به استرس، اضطراب و اعتماد به نفس پایین منجر شود. از سوی دیگر، رویکردی متعادل می‌تواند انعطاف پذیری و رفاه عاطفی ما را افزایش دهد.
رشد شخصی
شاید جالب باشد بدانید طرحواره فداکاری می‌تواند مانع رشد شخصی یا تقویت آن شود! با یادگیری ایجاد تعادل بین ایثار و نیازهای خود، می‌توانیم به رشد شخصی و شکوفایی خود کمک کنیم.
درک تاثیر طرحواره ایثار بر زندگی شخصی اولین قدم برای تغییر آن است. در بخش بعدی، استراتژی‌هایی را که برای تغییر طرحواره فداکاری به کار گرفته می‌شوند، بررسی خواهیم کرد.
راه و روش‌های تغییر طرحواره ایثار
فرایند تغییر طرحواره ایثار شامل تغییر باورها، عواطف و رفتارهای مرتبط با فداکاری است. در ادامه، چند استراتژی کاربردی که می‌تواند در تغییر این طرحواره موثر باشد را بررسی خواهیم کرد.
تعریف خود از فداکاری را به چالش بکشید!
برای تغییر، با شناسایی و به چالش کشیدن باورهای خود در مورد فداکاری شروع کنید. اولین و مهم‌ترین سوال‌ها این موارد خواهند بود که باید همیشه فداکار بود؟ آیا فداکاری همیشه مفید است؟ تامل در این سوالات می‌تواند به شما کمک کند دیدگاه متعادل‌تری نسبت به فداکاری داشته باشید.
احساسات خود را مدیریت کنید
احساساتی را که مربوط به از خودگذشتگی است، شناسایی کنید و با آغوش باز آنها را بپذیرید. اشکالی ندارد اگر احساس تعارض یا ناراحتی دارید. مهربانی به خود را تمرین کنید و به یاد داشته باشید که نیازها و احساسات شما نیز مهم هستند.
تعیین حد و مرز
یاد بگیرید که باید در روابط خود مرزهای سالمی داشته باشید. نه گفتن در زمان و مکان درست هیچ اشکالی ندارد. گاهی یک نه گفتن ساده می‌تواند شما و فرد مقابل‌تان را از مشکلات احتمالی آینده در امان نگه دارد.
خودمراقبتی را تمرین کنید
برای فعالیت‌های خودمراقبتی که باتری شما را شارژ می‌کنند، وقت بگذارید. شارژ این باتری به شما کمک می‌کند تعادلی سالم بین مراقبت از دیگران و مراقبت از خود داشته باشید.
کلام اخر درباره ایثار
آشنایی با طرحواره ایثار، لنز ارزشمندی را در اختیار ما می‌گذارد که از طریق آن می‌توانیم رفتارها و روابط خود را به صورت شفاف‌تری درک کنیم. با اینکه از خودگذشتگی معمولا به عنوان ارزش اخلاقی در نظر گرفته می‌شود، فداکاری بیش از حد و ناسالم می‌تواند شما و اطرافیان شما را به دردسر بیاندازد.
با درک درست و تغییر طرحواره فداکاری می‌توانیم تعادل بهتری بین مراقبت از دیگران و مراقبت از خود برقرار کنیم. دقت کنید که وجود این تعادل برای رفاه شخصی ما، سلامت روابط ما و رضایت کلی ما از زندگی بسیار مهم است. امیدواریم این مقاله برای شما ارزشمند بوده باشد! برای درک بهتر طرحواره ایثار می‌توانید از وبینار آنلایف در رابطه با این موضوع استفاده کنید. فراموش نکنید که کمک گرفتن از متخصصین نشانه ضعف یا بزرگی مشکل شما نیست بلکه نشان می‌دهد تا چه اندازه واقع‌بین هستید. در مسیر پشت سر گذاشتن طرحواره ایثار می‌توانید از مشاورین آنلایف کمک بگیرید.
بزرگسال سالم
