افسردگی اختلالی شایع اما جدی است که همه ما انسان‌ها را درگیر می‌کند. ممکن است فکر کنید این اختلال شایع تنها در بزرگسالان رخ می‌دهد اما حقیقت تلخ ماجرا این است که کودکان نیز از افسردگی شدید رنج می‌برند. حال سوالی که باید از خود بپرسیم این است که چرا و چگونه؟!
در سال‌های اخیر، اطلاعات درباره افسردگی کودکان بیشتر شده است و متخصصین در حال انجام تحقیقات بیشتر در این زمینه هستند. موردی که باعث می‌شود افسردگی در کودکان اینقدر اهمیت پیدا کند، اشتباه گرفتن علائم آن به عنوان تغییرات عاطفی و روانی طبیعی است که در طول رشد کودک رخ می‌دهد. بله! این مسئله که احساسات کودکان دائما تغییر پیدا می‌کنند چیز جدیدی نیست اما علائم مشخصی وجود دارند که نشان می‌دهند رفتار‌های کودک، یک تغییر ساده در احساسات او نیست بلکه با افسردگی طرف هستیم!
فهم افسردگی در کودکان به چند دلیل برای همه افراد اهمیت خواهد داشت. در قدم اول، تشخیص زودهنگام و مداخله به هنگام می‌تواند به از تشدید بیماری جلوگیری کند و سلامت روانی کودک را تضمین کند. مورد دیگر این است که خانواده کودک با آگاهی بیشتر نسبت به افسردگی میتوانند از بروز آن جلوگیری کنند.
در این مقاله به بررسی افسردگی کودکان، علل، علائم، اثرات و روش‌های درمانی آن خواهیم پرداخت. هدف ما در این مقاله، روشن کردن کامل این موضوع راهنمایی کسانی است که به دنبال درک و مبارزه با افسردگی در کودکان هستند.
افسردگی چیست؟
قبل از اینکه به سراغ افسردگی در دوران کودکی برویم باید با مفهوم ابتدایی افسردگی آشنا شویم! افسردگی به عنوان یکی از اختلالات روانی است که با تاثیر بر خلق و خوی فردی، احساس مداوم غم و اندوه، ناامیدی و عدم علاقه به انجام فعالیت‌ها را در فرد درگیر تشدید می‌کند. افسردگی در مرحله اول بر افکار، احساسات، رفتار و سلامت کلی فرد تأثیر میگذارد و نهایتا به بروز انواع مشکلات روحی و جسمی می‌شود. فرد مبتلا به افسردگی معمولا در انجام فعالیت‌های روزمره خود دچار مشکل می‌شود؛ برای همین احساس می‌کند زندگی ارزش ادامه دادن ندارد!
البته مهم است که بین غم و اندوه عادی و افسردگی تمایز قائل شویم. غم و اندوه یکی از احساسات طبیعی انسان هستند که در موقعیت‌های مختلفی مانند از دست دادن عزیزان، ناامیدی و شکست در انجام کارها، به سراغ ما می‌آیند. پس می‌توانیم اینطور نتیجه‌گیری کنیم که این احساسات گذارا هستند و به مرور از بین می‌روند.
ویژگی‌های غم و اندوه ساده در رابطه با افسردگی صدق نمی‌کنند. افسردگی می‌تواند هیچ علامت ظاهری نداشته باشد اما احساس ناامیدی و پوچی را در تمام جنبه‌های زندگی فرد پررنگ کند. غم و اندوهی که در افسردگی به سراغ فرد می‌آیند، از احساسات معمول شدیدتر هستند و به کاهش سلامتی و ناتوانی در انجام فعالیت‌های مختلف منجر می‌شوند.
افسردگی در کودکان
همانطور که بالاتر گفتیم، افسردگی بیماری نیست که تنها بزرگسالان را درگیر خود کند. افسردگی در کودکان مشکلی بسیار جدی است که سلامت روانی و فیزیکی کودک را تحت تاثیر قرار می‌دهد. با توجه به مراکز کنترل و پیشگیری از افسردگی کودکان (CDC)، حدود 4.4٪ از کودکان دچار افسردگی می‌شوند. منابع دیگر نیز شیوع افسردگی در بین کودکان را تایید می‌کنند.
افسردگی در کودکان اغلب با چیزی که بزرگسالان تجربه می‌کنند تفاوت دارد. معمولا بزرگسالانی که به افسردگی مبتلا می‌شوند بیشتر گوشه گیر می‌شوند و شکسته و خسته به نظر می‌رسند. کودکان اما احساسات مربوط به افسردگی خود را از طریق عصبانیت یا تحریک پذیری ابراز می‌کنند. افسردگی در کودکان کم سن و سال‌تر با علائم فیزیکی مانند درد معده یا سردرد همراه است. علاوه بر این، باید این نکته را در نظر گرفت که کودکان و نوجوانان توضیح دادن احساسات خود را دشوار می‌دانند.
علل افسردگی در کودکان
علل افسردگی در کودکان بسیار زیاد است اما در بین این موارد بی‌انتها، چند دلیل وجود دارند که بیشتر از بقیه بر درگیری کودک با افسردگی تاثیر می‌گذارند. در ادامه، به سراغ این علل خواهیم رفت و هر کدام از آنها را بررسی خواهیم کرد.
عوامل بیولوژیکی
افسردگی می‌تواند نتیجه کمبود سطح سروتونین در مغز، اندازه کوچکتر برخی از نواحی مغز و افزایش فعالیت در سایر قسمت‌های مغز باشد. کمبود نورآدرنالین، اختلالات غدد درون ریز، اختلالات مربوط به خواب، تغییرات در ساختار مغز و یا حتی مشکلات ژنتیکی میتوانند احتمال ابتلای کودک به افسردگی را افزایش دهند. جالب اینجا است که مطالعات مختلف روی دوقلوها نشان می‌دهد که بین 30 تا 80 درصد از ابتلای کودکان به افسردگی به دلیل عوامل بیولوژیکی رخ می‌دهد.
عوامل محیطی
زندگی پر هرج و مرج یا پر استرس در خانه م تواند کودک را در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به اختلالات خلقی مانند افسردگی قرار دهد. احتمال درگیری با افسردگی در کودکانی که اعضای خانواده آنها درگیر اختلالات خلقی یا افسردگی است، بیشتر است. سطوح برخی هورمون‌ها و مواد شیمیایی بدن به عوامل محیطی بستگی دارد. مواردی مانند از دست دادن والدین، طلاق، قلدری، فقر، مشکلات در مدرسه و سوء استفاده یا بی توجهی در خانواده و اطرافیان میتوانند کودک را در معرض ابتلا به افسردگی قرار دهند.
عوامل روانی
عوامل روانشناختی شامل چگونگی تمایل فرد به پاسخ به موقعیت‌های استرس‌زا می‌شوند. فردی که در پاسخ به یک عامل استرس زا، احساسات منفی بیشتری از خود بروز می‌دهد، بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به افسردگی است.
بسیاری از کودکانی که ترس و نگرانی‌های شدیدی را تجربه می‌کنند، دچار احساس غم و ناامیدی می‌شوند. به عنوان مثال، کودکان نوپا اغلب از دور بودن از والدین خود مضطرب می‌شوند. در واقع حتی اگر فرد دیگری از آنها مراقبت کند، استرس و اضطراب دوری از والدین کودک را رها نمی‌کند. ترس و نگرانی در کودکان معمول است، اما حالت مداوم و شدید ترس و غم می‌تواند ناشی از اضطراب یا افسردگی باشد.
علائم و نشانه‌های افسردگی در کودکان
افسردگی در کودکان می‌تواند از طریق علائم و نشانه‌های مختلفی خود را نشان دهد. توجه به این نکته بسیار مهم است که این علائم باید به صورت مداوم یا عود کننده مشاهده شوند وگرنه نمی‌توان با استناد به این علائم افسردگی کودک را تایید کرد. در ادامه چندتا از مهم‌ترین علائم این اختلال را در کودکان بررسی خواهیم کرد.
علائم احساسی
● غم و اندوه مداوم یا بد خلقی.
● تحریک پذیری یا عصبانیت.
● احساس ناامیدی.
علائم رفتاری
● دوری کردن از فعالیت‌هایی که قبلاً از آنها لذت می‌برد.
● تغییر در اشتها، افزایش یا کاهش وزن شدید.
● مشکلات رفتاری در مدرسه.
علائم شناختی
● مشکل در تمرکز
● تفکر منفی یا انتقاد از خود.
علائم جسمانی
● خستگی دائم یا سطح انرژی پایین.
● دردهای غیر قابل توضیح.
● بروز مکرر بیماری‌های جسمی، مانند سردرد یا معده درد.
پس اگر هر یک از این علائم را به طور مداوم در کودک خود مشاهده کردید، باید به یک متخصص مراجع کنید. تشخیص و درمان به موقع می‌تواند به طور قابل توجهی کیفیت زندگی و رفاه آینده کودک را بهبود ببخشد.
اثرات افسردگی بر زندگی کودک
افسردگی در کودکان اثرات مختلفی بر زندگی آنها خواهد داشت و می‌تواند آینده آنها را دچار دگرگونی‌های شدید کند. در ادامه مهم‌ترین اثرات افسردگی بر زندگی کودکان را بررسی خواهیم کرد.
تاثیر بر عملکرد تحصیلی
افسردگی می‌تواند در عملکرد کودکان در مدرسه تأثیر بگذارد. علائم افسردگی، مانند مشکل در تمرکز، خستگی مزمن، و کاهش انگیزه، میتوانند آموزان را دچار مشکلات بسیار زیادی کنند. علاوه بر این، افسردگی می‌تواند منجر به کاهش درگیری ذهنی کودک در رابطه با درس شود؛ اتفاقی که باعث می‌شود دانش آموزان نتوانند تکالیف خود را به موقع آماده کنند یا برای امتحان‌های خود آماده شوند. این را هم در نظر بگیرید که افسردگی تحمل فشار امتحانات را برای دانش‌آموز سخت‌تر می‌کند که به تشدید اضطراب، عملکرد ضعیف در امتحانات و وخامت بیشتر افسردگی منجر می‌شود.
تاثیر بر روابط اجتماعی
افسردگی می‌تواند روابط کودک با خانواده را نیز تحت تاثیر قرار دهد و به استرس، اضطراب، ناامیدی و در موارد شدیدتر، احساس بیگانگی منجر شود. معمولا می‌توان انزوای اجتماعی را به عنوان یکی از اصلی‌ترین ویژگی‌های افسردگی معرفی کرد.
کودکانی که از افسردگی رنج می‌برند دچار احساس سوء تفاهم، تحریک پذیری، بی ارزشی یا ناامیدی می‌شوند که به انزوای بیشتر آنها ختم می‌شود. نکته قابل توجه این است که همین انزوای بیشتر به تشدید اعلائم افسردگی منجر می‌شود و این چرخه معیوب تا ابد ادامه پیدا می‌کند.
تاثیر بر سلامت جسمانی
بالاتر نیز به این مورد اشاره کردیم که افسردگی به دنبال کمبود سطح سروتونین در مغز، اندازه کوچکتر برخی از نواحی مغز و افزایش فعالیت در سایر قسمت‌های مغز وارد زندگی ما می‌شود. موردی مانند کمبود خواب به صورت مستقیم در ترشح سرتونین در بدن تاثیر میگذارد! در نتیجه سلامت روانی و فیزیکی ما به یکدیگر متصل هستند و نمی‌توان آنها را از یک دیگر جدا کرد.
افسردگی می‌تواند سیستم عصبی مرکزی انسان را تحت تاثیر قرار دهد و باعث ایجاد علائمی مانند درد، مشکلات معده، ضعف ایمنی، مشکلات خواب، خستگی، تغییر در سطح فعالیت و یا حتی فشار خون بالا شود.
تشخیص و درمان
تشخیص افسردگی در کودکان پیچیده است چرا که علائم آن با علائم تغییرات سطحی در خل و خوی کودک شباهت دارند. این نکته را نیز باید در نظر داشته باشد که کودکان میتوانند از اطرافیان الگوبرداری کنند و به صورت ناخواسته به افسردگی تظاهر کنند! تشخیص افسردگی کودکان باید توسط روانپزشک متخصص انجام شود تا بتوان به آن استناد کرد.
پزشک متخصص معمولا با معاینه فیزیکی و روانی کودک، انجام تست‌های مختلف و زیر نطر گرفتن فعالیت‌های روزانه‌ی او می‌تواند به نتیجه درست دست پیدا کند. حتی ممکن است در برخی موارد با معلم یا افراد در ارتباط با کودک نیز صحبت شود.
گزینه‌های درمانی
درمان شناختی- رفتاری (CBT) و درمان بین فردی (IPT) اولین گام‌ها برای درمان افسردگی در کودکان خواهند بود. CBT به کودکان کمک می‌کند تا الگوهای رفتاری خود را در جهت تفکر مثبت تغییر دهند. IPT نیز به کودکان کمک می‌کند تا روابط آشفته‌ی خود را که باعث افسردگی می‌شوند، درک کنند و از طریق آنها کار کنند.
مرحله دوم درمان افسردگی در کودکان، دارو-درمانی است. ممکن است پزشک متخصص بنا بر نیاز از داروهای ضد افسردگی استفاده کند. البته مصرف دارو در کودکان نیازمند تایید والدین است و به دقت و توجه آنها نیاز دارد.
تغییر سبک زندگی نیز می‌تواند در درمان افسردگی موثر باشد. ورزش منظم، رژیم غذایی سالم، خواب کافی و کاهش استرس میتوانند به کودک در مدیریت علائم افسردگی کمک کنند. البته باید به یاد داشته باشید که در تمامی این موارد، مشورت با پزشک متخصص ضروری است.
کلام آخر در رابطه با افسردگی کودکان
در پایان باید به این مسئله اشاره کنیم که افسردگی در کودکان موضوعی مهم و جدی است که توجه همه ما را می‌طلبد. شناخت و درمان افسردگی در کودکان بسیار مهم است؛ چرا که این اختلال علاوه بر زندگی فعلی آنها، آینده آنها و نهایتا آینده جامعه را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
افسردگی می‌تواند بر عملکرد تحصیلی، روابط اجتماعی و سلامت جسمی کودک تأثیر بگذارد. با این حال، با تشخیص زودهنگام و درمان مناسب، کودکان می‌توان بر افسردگی غلبه کرد و زندگی سالم و رضایت بخشی به کودکان بخشید. شما می‌توانید در این مسیر از متخصصین آنلایف نیز کمک بگیرید. علاوه بر این، می‌توانید از دوره آموزشی افسردگی کودکان نیز استفاده کنید.
کودک سالم
