تا حالا پیش آمده که در یک مکان خاص مانند میان جمعی از دوستان و آشنایان، این حس به شما دست بدهد که شما مناسب آن جمع نیستید؟ حداقل یکبار در زندگی چنین حسی به ما القا شده است و ناامیدی ما را نیز در‌بر داشته است. در اکثر موارد نیز، این شرایط را در بزرگسالگی تجربه می‌کنیم.
به طور کلی، انسان موجودی کاملا اجتماعی بوده و نیاز به داشتن ارتباطات گسترده با هم‌نوع خود است. ما ذاتا نیاز داریم که متعلق به گروه‌های مختلف باشیم و مورد قبول آن جمع‌ها بمانیم. اگر دچار طرحواره انزوای اجتماعی باشیم، ارتباط گرفتن با دیگران و بودن در گروه‌های مختلف برای‌مان سخت و پیچیده خواهد‌شد. اولین و مهم‌ترین حسی که دراین شرایط به ما دست خواهد داد، تنهایی است. همچنین، ممکن است به این نتیجه برسیم که دیگر از اجتماع و یا از آن جمع خاص طرد شده‌ایم و هیچ تعلقی به آن نداریم.
طرحواره چیست؟
به طور کلی، در بحث روانشناسی، طرحواره‌ها مجموعه الگوهای فکری و رفتاری فرد را توصیف کرده و روابط میان آن ها‌‌را سازماندهی می‌کنند. به عبارتی دیگر، طرحواره‌ها در واقع ایده‌های از پیش‌تعیین شده فرد هستند که جهان‌بینی فرد را مشخص می‌کنند و رفتارهای فعلی و بعدی فرد را نیز توضیح می‌دهند. به طور معمول، طرحواره‌ها تمایلی به تغییر ندارند ولی در درک جهان و محیط در حال تغییر به فرد کمک می‌کنند.
طرحواره انزوای اجتماعی چیست؟
این طرحواره، در واقع می‌تواند ریشه در کودکی هر شخص بنا بر شرایطش داشته باشد، ولی خودش را بیشتر در دوره نوجوانی نشان می‌دهد. این طرحواره شباهتی به اختلال اجتنابی و اسکیزوئید نیز دارد که در آن افراد تمایل کمتری برای پیوستن به گروه‌های مختلف دارند و در مسائل شغلی ترجیح می‌دهند کارها را به صورت انفرادی انجام داده و از کارهای گروهی دوری می‌کنند. در ارتباط با دیگران نیز، بیشتربه سمت کسانی جذب می‌شوند که از نظر شخصیتی شبیه خودشان باشند و از ارتباط گرفتن با دیگران دوری می‌کنند.
البته این مسئله در افراد ابعاد متفاوتی دارد. برای مثال ممکن است فردی بیگانه از جامعه باشید که از هر گروه و جمعی فراری است یا آن شخصیتی باشید که همه سر به سرش می‌گذارند یا مسخره‌اش می‌کنند و یا برای او قلدری می‌کنند. حتی ممکن است در گروهی باشید، تعاملات اجتماعی خود را جفظ کنید اما باز هم از درون احساس تنهایی کنید.
تعریف یانگ
جفری یانگ که از بزرگترین نظریه پردازان در حوزه روانشناسی است، در مورد این موضوع نیز تعریفی ارائه کرده است. در نظریه طرحواره درمانی جف یانگ، طرحواره انزوای اجتماعی (که به آن طرد اجتماعی نیز گفته می شود) یک الگوی مادام العمر از احساس عدم تناسب با یک شرایطی (معمولا گروه‌های انسانی) است. ممکن است تسلیم آن شوید و خود را در جریان بی پایانی از موقعیت ها بیابید که شما را وادار می کند احساس متفاوت بودن داشته باشید، با دوری از موقعیت‌های اجتماعی از آن اجتناب کرده و یا برای جبران این ضعف با روش معکوس، سعی در مدیریت این احساس داشته باشیم.
دلایل بروز طرحواره انزوای اجتماعی
اگر چه به طور کلی شرایط ژنتیکی در این مسئله بسیار تاثیرگذار است، اما طبیعتا این موضوع دارای دلایل برجسته‌ی دیگری نیز است که در ادامه به آن اشاره می‌کنیم. ممکن است که شما والدینی داشتید که باعث شده اند احساس کنید به اندازه کافی خوب نیستید، یا به خوبی خواهر یا برادرتان نیستید، یا آن چیزی که آنها می خواستند نبوده‌اید. احتمال دارد آنها این را مستقیم به شما نگفته‌باشند، اما آن را با لحن و نگرش خاص یا با ظاهری ناامیدانه بیان کرده‌اند.
ممکن است که وقتی به مدرسه می‌رفتید، همکلاسی‌های‌تان شروع به بدرفتاری با شما می‌کردند، شما را از گروه‌ها و بازی‌ها کنار می‌گذاشتند، یا برای شما به هر دلیلی قلدری می‌کردند. فشارهای اجتماعی از سوی رسانه های اجتماعی را نیز می‌توانید به این مجموعه اضافه کنید که حتی وحشیانه تر است. خیلی وقت ها این رسانه‌ها هستند که هنجارها و عادی بودن را تعیین می‌کنند. سفیدپوست بودن، زیبا بودن، وزن مناسب، تمایلات جنسی خاص، از شهر یا محله‌ی خاصی بودن این ها مقوله‌هایی هستند که فرد با دانستن آن از سمت رسانه‌ها، ممکن است احساس متقاوت بودن و در نتیجه مناسب نبودن بکند.
نقل مکان کردن مداوم نیز از دلایل دیگر این مسئله است. اگر خانواده شما از بچگی خانه‌تان را زیاد عوض می‌کردند و به مکان‌های جدیدتری می‌رفتید، دلیل محکمی می‌تواند باشد مبنی بر این که شما را به طرحواره انزوای اجتماعی مبتلا کند. شما مجبور بودید، آشنایی و دوستی‌های موقتی با افراد آن محل داشته باشید. همین مسئله در شکل‌گیری روابط شما با دیگران و تعاملاتتان مشکل به‌وجود می‌آورد و آن را سطحی می‌کرد.
به طور کلی، اگر از بچگی به حرف‌های دیگران توجه می‌کردید و خود را بر طبق خواسته آنها وفق می‌دادید، طرحواره انزوای اجتماعی را در شما تقویت کرده‌است. داشتن تروما در رابطه با دیگران نیز بسیار تاثیرگذار است. ممکن است شما از روابط قبلی‌تان با دیگران ضربه‌های شدید روحی روانی خورده‌باشید.
از کجا بفهمیم درگیر این طرحواره هستیم؟
در این قسمت شما می‌توانید تا حدی متوجه شوید که آیا دچار این مشکل هستید یا خیر. اگر با اکثر این جملات موافق هستید، ممکن است نشانه ای از طرحواره انزوای اجتماعی در وجود شما باشد:
احساس می‌کنم که مناسب آن جمع نیستم
احساس می کنم همه فکر می کنند که من عجیب هستم
هیچ کس واقعا مرا درک نمی کند
برای من خیلی سخت است که با دیگران ارتباط برقرار کنم
احساس می کنم با دیگران خیلی فرق دارم
برای پذیرفته شدن توسط افراد دیگر باید تلاش زیادی کرد
همچنین ممکن است متوجه برخی از این علائم که دوستتان از خود نشان می دهد باشید:
از مهمانی‌ها لذت می‌برد، بسیار صمیمی و دوستانه است، اما در واقع احساس می‌کند در درون بسیار منزوی و آدمی متفاوت است
جذاب و کاریزماتیک است، اما در مورد اینکه آیا دیگران او را دوست دارند یا نه، بسیار حساس و ناامن است.
او تمایل دارد کارهایی را بکند که دیگران انجام می دهند تا با آنها هماهنگ شود و افکاری را که دیگران را نگران می‌کند و یا او را متفاوت جلوه می‌دهد، سرکوب کند.
دوستان زیادی دارد و مورد پسند افراد بسیاری است، اما همچنان احساس تنهایی کرده و با آنها نمی‌تواند ارتباط بگیرد.
البته لازم به ذکر است که تقریبا همه‌ی انسان‌ها تا حدی دچار انزوای اجتماعی هستند فقط شدت، نوع و زمانش متفاوت هست. ممکن است خیلی از ما ها در شرایط خاصی احساس ناامنی کرده سعی در دوری از آن وضعیت داشته باشیم. هرچه انزوای اجتماعی زودتر شروع شود، این ویژگی در ما قوی‌تر خواهد بود. البته ممکن است بعضی‌ها با بزرگ شدن و ورود به دانشگاه گروه‌هایی با ویژگی‌های مشابه با خود پیدا کرده و با آنها انس بگیرند یا ممکن است برخی دیگر تا اخر عمر این حس طردشدگی و تنهایی را با خود داشته باشند.
عوامل غیرمحیطی
ممکن است عواملی، غیر از شرایط محیطی کودک در تقویت این ویژگی ریشه بدوانند. برای مثال، ممکن است خلق و خوی کودک جوری باشد که در برابر هر شرایط خاصی واکنش نشان‌دهد. به طور کلی، ویژگی‌های شخصی هر فردی مانند تحریک‌پذیری بالا، حساس‌تر بودن و خجالتی بودن تاثیر بسزایی در گسترش انزوای اجتماعی دارند.
واکنش افراد در مواجه با طرحواره انزوای اجتماعی
داشتن طرحواره انزوای اجتماعی به این معنی است که تعامل با دیگران ممکن است دشوار باشد. از یک طرف، چنین افرادی می خواهند احساس کنند که به گروه‌هایی تعلق دارند، اما از طرف دیگر وقتی با دیگران تعامل می کنند احساس می کنند که کنار گذاشته شده‌اند. برای بسیاری، این انتخابی است بین بد و بدتر. برای رویارویی با این احساسات دشوار و متضاد، افراد دارای طرحواره انزوای اجتماعی تمایل دارند به وسیله یکی از این سه روش - اجتناب، جبران بیش از حد یا تسلیم – نسبت به آن احساسات واکنش نشان دهند.
اجتناب
به طور معمول افراد دارای طرحواره انزوای اجتماعی از تعاملات اجتماعی اجتناب می کنند. احساس مضطرب بودن و احساس عدم تعلق به چنین گروه‌هایی در طول تعاملات اجتماعی باعث بازدارندگی فرد ازاین عمل می‌شود. بنابراین، شخصی با این طرحواره ممکن است تعاملات اجتماعی را غیرواقعی بداند و معتقد باشد که کارها را فقط تنهایی می‌تواند انجام دهد.
در حالی که انزوا از افراد دیگر ممکن است در ابتدا آرامش بخش باشد، اما متأسفانه این رفتار در ادامه احساس تنهایی را بدتر می کند. اگر فردی با طرحواره انزوای اجتماعی شروع به دوست یابی کند، ممکن است ناخواسته آن افراد را از خود براند و به هدفش نرسد. برای اینکه این افراد منزوی اجازه ندهند دیگران به احساسات واقعی‌شان پی ببرند، این راندن ناخواسته میان آنها بسیار رایج است.
جبران بیش از حد
از طرف دیگر، فردی با طرحواره انزوای اجتماعی ممکن است باورهای خود را از طریق رفتار خود جبران کند. انجام این کار ممکن است طرف را بیش از حد اجتماعی و دوستانه جلوه دهد. از طرف دیگر، آنها ممکن است روی نحوه ظاهرشان چه از نظر فیزیکی و چه از نظر حضور خود در اجتماع سخت کار کنند. آنها همچنین ممکن است در رسانه های اجتماعی حضور بسیار فعالی داشته باشند. این افراد تا جایی که می‌توانند سعی می‌کنند که همرنگ جماعت باشند تا به زورهم که شده وارد جمع‌های مختلف شوند.
از یک جهت، جبران بیش از حد ممکن است تأثیر مثبتی داشته باشد. این به افراد دارای طرحواره انزوای اجتماعی کمک می کند تا با دیگران ارتباط برقرار کنند و احساس کنند بخشی از یک جامعه هستند. با این حال، این افراد در تلاش برای پذیرفته شدن، ممکن است از شخصیت‌های ظاهری استفاده کنند و حقیقت خود را پنهان کنند. چنین رفتاری ممکن است با این باور نیز همراه باشد که اگر دیگران آنها را به درستی بشناسند، آنها را طرد خواهند کرد. علاوه بر این، این افراد ممکن است پس از این گونه تعاملات اجتماعی احساس خستگی کنند، زیرا سعی می کنند به مقبول ترین شیوه ممکن رفتار کنند. در پایان، جبران بیش از حد فقط احساس تنهایی و درک نشدن را تقویت می کند.
تسلیم شدن
برخی ممکن است با تسلیم شدن در برابر طرح واره انزوای اجتماعی خود کنار بیایند. این افراد کاملاً این باور را می‌پذیرند که با دیگران متفاوت هستند و نمی‌توانند در آن گروه‌ها مناسب باشند. بنابراین، ممکن است تصمیم بگیرند از موقعیت‌های اجتماعی کاملاً دوری کنند و خود را یک شخص تنها بدانند. اگرچه این عمل ممکن است از برخی جهات تسکین دهنده باشد، اما فقط احساس تنهایی و انزوا را تشدید می کند و این باور را تقویت می کند که آنها با دیگران متفاوت هستند.
این افراد بر تفاوت‌شان با دیگران تاکید زیادی می‌کنند و دیگر حاضر نیستند که گامی برای شبیه بودن با جمع بردارند، حتی اگر این شباهت کاملا منطقی باشد.
تاثیر طرحواره انزوای اجتماعی درزندگی
به طور کلی، طرحواره انزوای اجتماعی به احتمال زیاد منجر به کناره گیری از فعالیت های اجتماعی می شود و در نتیجه بر روابط بین فردی شخص تأثیر می گذارد. با این حال، اگر این طرحواره تداوم یابد یا افراطی شود، می تواند پیامدهای منفی شدیدتری داشته باشد:
مسائل مربوط به سلامت روان مانند اضطراب و افسردگی
رفتارهای خودآزاری به عنوان وسیله ای برای مقابله با این احساسات و یا حتی خودکشی
اعتیاد به سوء مصرف مواد مانند الکل و مواد مخدر برای مقابله با تعاملات اجتماعی
رهایی از طرحواره انزوای اجتماعی
در وهله اول اگر با خواندن این مقاله به این نتیجه رسیدید که ممکن است شما به انزوای اجتماعی مبتلا باشید، بهتر است حتما به یک متخصص یا روانشناس مراجعه کنید. اما تا قبل از مراجعه می‌توانید موارد زیر را نیز انجام دهید. این موارد تا بخشی می‌توانند کمک کننده باشند. همچنین بدانید که مانند بسیاری از رشد و تغییرات شخصی، این یک فرآیند گام به گام است که به صبر و تمرین نیاز دارد و با هر تلاش، یک قدم کوچک دیگر خارج از منطقه امن شما را نیز می‌طلبد. موارد کمک کننده عبارت‌اند از:
گذشته را مرور کنید. سعی کنید تاریخچه خود را درک کنید. به دنبال منابع احتمالی احساس طرد شدن بگردید. آیا این رفتاری بود که پدر و مادرتان با شما داشتند یا نوعی نقش قربانی که در خانواده خود بازی کردید؟ آیا این بخاطر زورگویی در مدرسه بود؟
دیدگاه خود را تغییر دهید. به زندگی خود عینی نگاه کنید، انگار که به داستان شخص دیگری نگاه می کنید، مانند یک دوست یا شخصیت در یک رمان. آیا این عادلانه است که با کسی اینگونه رفتار شود؟ دلایل ناعادلانه بودن آن را فهرست کنید.
ارزیابی کنید. پس از گفتگوی صادقانه با خود ارزیابی کنید که چقدر قضاوت‌های‌تان منصفانه بوده است. از سوی دیگر، این احتمال وجود دارد که به دلایلی مبتنی بر جهل و تعصب با شما ناعادلانه رفتار شده باشد: این بی عدالتی است که باید بر آن غلبه کرد و مشکل از شما نیست.
نگاهی هشیارانه داشته باشید و این سوال را از خود بپرسید که "اگر مشکل من نباشم چه؟" ممکن است لازم باشد ببینید آیا افرادی که با آنها وقت می گذرانید واقعا آدم های درستی هستند یا خیر.
دست به کار شوید. اگر فکر می کنید می توانید تغییرات مثبتی برای خود ایجاد کنید، افرادی را با اهداف مشابه پیدا کنید تا مورد حمایت‌شان واقع شوید. به دنبال حمایت اجتماعی از همسالان خود باشید. ممکن است یک گروه آنلاین یا ملاقات متشکل از افراد مشابه وجود داشته باشد که بتوانید با آنها ارتباط یرقرار کنید.
شروع به تمرین کنید. هنگامی که با مراحل بالا شروع به ترمیم عزت نفس خود کردید، بیشتر با افرادی که دوست‌شان دارید ارتباط برقرار کنید. با تعاملات کوچک شروع کنید: در فعالیت های اجتماعی بیشتری شرکت کنید. ممکن است ارتباط با برخی ازافراد برای شما سخت تر از دیگران باشد.
کلام آخر درباره با طرحواره انزوای اجتماعی
به طور کلی این حقیقت را فراموش نکنید که انسان موجودی ذاتا اجتماعی است و به این ارتباطات اجتماعی نیاز دارد. طرحواره انزوای اجتماعی باعث می‌شود احساس متفاوت بودن و یا نامناسب بودن بکنید اما با راهکار‌های ارائه شده می‌توانید از قدرت آن بسیار بکاهید. توجه داشته باشید که همان‌طور اشاره شد، بهترین کار در مواجه با این مسئله، مراجعه به متخصص است. شما می‌توانید هر زمان و هر جا از متخصصین آنلایف کمک بگیرید. علاوه بر این می‌توانید برای آشنایی بیشتر با طرحواره‌های مختلف از دیگر مقالات ما در این مورد استفاده کنید.
روان سالم
