همه ما در طول زندگی در کنار فردیتمان نقش‌های مهمی را برعهده می‌گیریم: در ابتدا عضوی از یک خانواده هستیم، سپس به مدرسه می‌رویم و به‌عنوان یک دانش‌آموز ایفای نقش می‌کنیم، پس از پایان تحصیل ممکن است به دانشگاه برویم یا وارد بازار کار شویم. با این حال، یک نقش کلیدی وجود دارد که زندگی مدنی ما را تعیین می‌کند. ما علاوه بر زندگی شخصی خود، به‌عنوان شهروند اجتماع یک زندگی مدنی نیز داریم؛ صرفا ممکن است تا حالا از آن بی‌خبر بوده باشیم.
زندگی مدنی چیست؟
در قیاس با زندگی شخصی، که به دنبال کردن اهداف و علائق شخصی و خصوصی اختصاص دارد، زندگی مدنی با مسائل اجتماع و جامعه سروکار دارد. زندگی شخصی شامل تمام راه‌هایی می‌شود که از طریق آن‌ها، چه روابط فردی باشد و چه علائق و شغلتان، به دنبال خوشبختی می‌روید. وقتی به زندگی مدنیمان می‌پردازیم، می‌توانیم در جامعه ارتباط برقرار کنیم، روی دیگران تاثیر بگذاریم و در فعالیت‌های اجتماعی شرکت کنیم. زندگی مدنی شامل تمام راه‌هایی می‌شود که از طریق آن‌ها سعی می‌کنیم مشکلات جامعه‌مان را حل کنیم: چه از راه کار داوطلبانه، قانون‌گذاری یا مشارکت در دولت.
برای مثال اگر به حفاظت از محیط‌زیست علاقه دارید، بازیافت کردن، استفاده از محصولات طبیعی و کم کردن مصرف پلاستیک بخشی از زندگی شخصیتان خواهد بود. اما چطور می‌توانیم این علاقه را از منظر زندگی مدنی ببینیم؟
فردی که به حفاظت از محیط‌زیست از جنبه مدنی نگاه می‌کند برای پاکسازی طبیعت یا درختکاری کار داوطلبانه انجام می‌دهد، وارد سازمان‌های مردم‌نهاد می‌شود، به نمایندگانی از دولت رای می‌دهد که قوانین محیط‌زیستی را اعمال می‌کنند و آن‌ها را جزو سرخط اهداف و وعده‌هایشان می‌دانند، و در نهایت ممکن است خودش وارد ارکان دولت شود و به محافظت از محیط‌زیست بپردازد. با انجام این فعالیت مدنی فرد نه‌تنها به دنبال خوشبختی فردی خودش است، بلکه می‌خواهد روی زندگی دیگران نیز تاثیر بگذارد و با این کار، باعث پیشرفت کل جامعه شود.
وقتی وارد حوزه زندگی مدنی می‌شویم، عضوی از یک جامعه مدنی خواهیم بود و درگیر مسائلی مثل سیاست و دولت‌ها می‌شویم. با وجود رابطه درهم‌تنیده دولت‌ها و سیاست، تفاوت‌های بارزی نیز بین آن‌ها وجود دارد.
سیاست شامل تمام کارهایی می‌شود که افراد برای رسیدن به سازش و توافق از آن استفاده می‌کنند؛ از جمله مذاکره کردن، مصالحه یا رای‌گیری کردن. این افراد ممکن است با یک‌دیگر موافق نباشند اما از طریق راهکارهای سیاسی، به قوانینی که بر سر آن‌ها توافق کرده‌اند، عمل می‌کنند.
دولت شامل نهادهایی می‌شود که قوانین را تدوین و اجرا می‌کنند. افرادی که در این نهادها فعالیت می‌کنند نیز عضوی از بدنه دولت‌ها هستند.
وقتی ما در راستای زندگی مدنی فعالیت می‌کنیم، این کار را نه به‌عنوان یک شخص بلکه به‌عنوان عضوی از جامعه انجام می‌دهیم. اعضای جامعه باید در کنار یک‌دیگر فعالیت کنند تا آینده مشترکشان را بهتر و سازنده‌تر کنند. به عبارت دیگر، ما به‌عنوان شهروندان یک جامعه مدنی می‌توانیم از طریق گفتار و فعالیت‌هایمان، در کنار هم به این بخش از زندگی شکل دهیم.
برای بیشتر افراد زندگی مدنی فقط به رای دادن و شرکت در انتخابات خلاصه می‌شود. با این که رای دادن و انتخابات بخش مهمی از فعالیت مدنی ما هستند، اما یک جامعه مدنی سالم و پرمشارکت به چیزی بیش از رای‌دهندگان مشتاق نیاز خواهد داشت. برای ساختن چنین جامعه‌ای نیاز به شهروندانی داریم که فعالانه در جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنند، مشارکت کنند.
مشکل این‌جاست که بیشتر افراد اطلاع درستی از مهارت‌های زندگی ندارند و در نتیجه در کنار کارها و وظایف شخصیشان، نیازی برای فعالیت مدنی احساس نمی‌کنند. البته شاید همه ما نتوانیم در کنار شغل، زندگی خانوادگی و علائق شخصی، وقت و انرژی کافی برای فعالیت مدنی و داوطلبانه یا شرکت در کارزارهای سیاسی بیابیم.
واقعیت این‌جاست که زندگی مدنی بسیار فراتر از داوطلب شدن یا عضویت در گروه‌های اجتماعی و سیاسی است. صرف آگاهی داشتن از مسائل اجتماعی و فرهنگی، باور به اهدافی در راستای خیر همگانی و رابطه‌ای محترمانه و سودمند با شهروندان دیگر می‌تواند برای داشتن یک زندگی مدنی مثبت کافی باشد.
چگونه می‌توانیم فعالیت مدنی داشته باشیم؟
فعالیت مدنی به معنی فعالیت در راستای بهبود زندگی مدنی اجتماع خود و پرورش آمیزه‌ای از دانش، مهارت، ارزش و انگیزه برای انجام این فعالیت‌هاست. فعالیت مدنی می‌تواند از طرق سیاسی و غیرسیاسی، کیفیت زندگی یک اجتماع را ارتقا دهد. این فعالیت‌ها می‌تواند شامل کنشگری سیاسی، محیط‌زیستی، خدمات اجتماعی، کار داوطلبانه و یادگیری خدمت‌محور شود.
در واقع می‌توان 9 نوع متفاوت از فعالیت مدنی را نام برد:
1. کنشگری: کنشگری فعالیت مدنی‌ای است که شامل سازمان‌دهی برای ایجاد تغییرات سیاسی یا اجتماعی، حمایت، آگاهی‌بخشی یا ترویج یک آرمان و سیاست خاص می‌شود. برای مثال سازمان‌دهی گروه‌های اجتماعی برای آگاهی‌بخشی در مورد تغییرات اقلیمی و انرژی‌های پاک و تلاش برای بهبود شرایط اقلیمی نوعی از کنشگری است.
2. یادگیری مدنی: یادگیری مدنی به معنی به دست آوردن دانش و اطلاعات در مورد اجتماع، دولت، مسائل و مشکلات سیاسی و اجتماعی است. لزومی ندارد که فرد از این دانش و اطلاعات استفاده کند یا آن را به کار ببندد، همین که در مورد آن‌ها آگاهی داشته باشد کافی است. مثلا یک اردوی علمی به مجلس کشور یا شورای شهر می‌تواند دانش‌آموزان را با زندگی مدنی آشنا کند.
3. خدمات اجتماعی یا کار داوطلبانه: اگر فردی فعالیت‌هایی را انجام دهد که به دیگران یا جامعه‌اش فایده برساند، خدمت اجتماعی انجام داده است. این قبیل کارها ممکن است احتیاج به آموزش‌های منظم داشته باشند یا بسیار ساده باشند و هرکسی بتواند آن‌ها را انجام دهد. داوطلب شدن در یک خانه سالمندان یا مرکز بهزیستی نوعی خدمت اجتماعی است و یک فعالیت مدنی مهم محسوب می‌شود.
4. یادگیری خدمت‌محور: این نوع از یادگیری بیشتر مختص دانش‌آموزان، کودکان و نوجوانان است. فرد در یادگیری خدمت‌محور مسائلی را می‌آموزد که با هدف قرار دادن نیازهای جامعه، هم برای فرد و هم برای جامعه سودمند هستند. این مسائل می‌توانند گستره وسیعی از مهارت‌ها را در بر بگیرند؛ از مهارت‌های زندگی گرفته تا مهارت‌های عملی مانند نجاری، فلزکاری و بافندگی.
5. کارآموزی اجتماعی: افراد با شرکت در کارآموزی‌های اجتماعی تجربیات ملموسی از مشکلات سیاسی و اجتماعی به دست می‌آورند که می‌تواند به موفقیت‌های علمی و شغلی آن‌ها کمک کند. برای مثال کسی که در کار طراحی گرافیک است، می‌تواند برای سازمان مردم‌نهاد محلی‌اش پوستر یا بروشور طراحی کند.
6. فعالیت‌های خیریه یا جمع‌آوری اعانه: این نوع از فعالیت مدنی شامل جمع‌آوری منابع موردنیاز (منابع مالی، غذا، پوشاک و غیره) برای خیریه‌ها یا مناطق محروم می‌شود. فعالیت‌های خیریه به بهبود زندگی مدنی جوامع محروم کمک می‌کند.
7. فعالیت سیاسی: به دست آوردن فهم و نظرات سیاسی قدم اول فعالیت سیاسی است و در ادامه، منجر به رای دادن، تشکیل کارزار یا شرکت در کنش‌های سیاسی می‌شود.
8. تحقیقات اجتماعی: فراهم کردن اطلاعات جدید برای اجتماع هم به نفع فرد تحقیق‌کننده است و مسائل جدیدی را به او می‌آموزد و هم باعث می‌شود که اجتماع راه‌های جدیدی برای پیشرفت و حل مشکلات اجتماعی‌اش بیابد. برای مثال تحقیق و پژوهش در مورد تاثیر انرژی‌های پاک بر محیط‌زیست می‌تواند راه‌های نوینی را برای محافظت از محیط‌زیست به ما نشان دهد.
9. کارآفرینی اجتماعی: کارآفرینی و نوآوری‌های اجتماعی از طریق به وجود آوردن کسب‌وکارها، خدمات یا محصولات جدید به مقابله با مشکلات و چالش‌های اجتماعی می‌پردازد. مثلا شرکتی که با استفاده از کاغذهای بازیافتی، کتاب چاپ می‌کند و بخشی از کتاب‌ها را به دست کودکان مناطق محروم یا کتابخانه‌ها می‌رساند، می‌تواند در عین سودآوری، هم به محیط‌زیست و هم به سوادآموزی اجتماع کمک کند.
زندگی مدنی برای جامعه مدنی
اهمیت زندگی مدنی در این است که بتوانیم یک جامعه مدنی قوی را شکل دهیم. جامعه مدنی شامل تمام نهادهایی می‌شود که عضوی از دولت نیستند از جمله مدارس، دانشگاه‌ها، گروه‌های کنشگری، موسسات فرهنگی و غیره. جامعه مدنی نقش‌های مهمی را برعهده دارد؛ از آگاهی‌بخشی به شهروندان و دولت‌ها گرفته تا بررسی سیاست‌های دولتی و تثبیت مسئولیت‌پذیری دولت.
جوامع ما همیشه در حال تغییرند؛ وقایع جهانی، مشکلات و پیشرفت‌های نوآورانه، اقتصادی یا تکنولوژیک به آن‌ها شکل می‌دهند. جامعه مدنی به ما این فرصت را می‌دهد که در این فرایند همراه شویم و خودمان به تغییرات مفید و پیشرفت جامعه‌مان دامن بزنیم.
اگر جامعه مدنی را نادیده بگیریم، به‌تدریج از داشتن یک زندگی مدنی موفق محروم می‌شویم. زندگی مدنی یکی از مهارت‌های زندگی مهمی است که باید برای داشتن یک زندگی خوب و موفق، دنبال کنیم. فعالیت‌های مدنی می‌توانند بخشی از زندگی روزمره‌مان باشند و قرار نیست وقت یا انرژی مضاعفی را از ما بگیرند. یک جامعه موفق احتیاج به شهروندانی دارد که به زندگی مدنیشان اهمیت می‌دهند.
سبک زندگی
