کمالگرایی در دنیای امروزی ما آنقدر شیوع پیدا کرده است که افراد از سنین بسیار پایین دچار آن می‌شوند. صد البته که کمالگرایی یکی از ویژگی‌های انسانی است اما اگر همین ویژگی انسانی حالتی بیمارگونه به خود بگیرد و فرد را در چرخه خودسرزنشی قرار دهد، سلامت روان انسان به خطر می‌افتد. این سرزنش‌های خود محور می‌توانند اشکال مختلفی به خود بگیرند! این موارد می‌توانند از انتقادات جزئی شروع شوند و نهایتا به احساس گناه یا شرم شدید تبدیل شوند.
شاید فکر کنید منظور ما این است که نباید از خود انتقاد نکنید و از مسئولیت‌های مختلفی که دارید، سرباز کنید. اما منظور ما این نیست! هر انسانی باید مسئولیت اعمال خود را بپذیرد با این حال نباید اینقدر در انتقاد به پیش برود که باعث بروز اختلالاتی مانند اضطراب، افسردگی و عزت نفس پایین شود. در این مقاله به بررسی مفهوم سرزنش خود، علل، تاثیرات و راهکارهای غلبه بر آن خواهیم پرداخت. هدف ما روشن کردن این موضوع نادیده گرفته شده است تا بتوانیم به رشد فردی افراد جامعه کمک کنیم.
خودسرزنشی به چه معنا است؟
خودسرزنشی فرایندی است که فرد طی آن، دلیل وقوع یک رویداد منفی را به اعمال یا ویژگی‌های خود نسبت می‌دهد. در واقع می‌توان اینطور گفت که فرد با هر اتفاقی خود را ارزیابی می‌کند و علت وقوع آن اتفاق را کم کاری خودش می‌داند.
دو نوع مختلف از خودسرزنشی وجود دارد که در علم روانشناسی با عنوان‌های رفتاری و شخصیت محور به آنها پرداخته می‌شود. در نوع رفتاری، فرد در برخورد با شکست‌ها و رویدادهای مختلف، رفتار و عملکرد خود را مقصر می‌داند. در این نوع سرزنش، فرد به سراغ تغییر عادت‌ها و رفتارهای خود می‌رود که معمولا با نتایج مثبت همراه است.
در نوع شخصیت محور، فرد درگیر شخصیت خود را مقصر می‌داند. برای مثال، اگر چنین فردی در یک آزمون شرکت کند و نتیجه خوبی نگیرد، شخصیت و توانایی‌های خود را زیر سوال می‌برد. این نوع سرزنش اغلب منفی است و به بروز احساساتی مانند درماندگی و ناامیدی منجر می‌شود.
نظریه‌های روانشناختی مختلفی وجود دارند که دلایل وقوع خودسرزنشی را توضیح می‌دهند. مثلا نظریه‌ای وجود دارد که بیان می‌کند افراد ترجیح می‌دهند رویدادهای منفی را به جای عوامل خارجی، به عوامل داخلی (مانند رفتار یا شخصیت خود) نسبت دهند.
چرا خودمان را سرزنش می‌کنیم؟
قطعا هیچ کدام از ما چشم‌هایمان را در این دنیا باز نکرده‌ایم تا خود را سرزنش کنیم! پس چه می‌شود که به این بلا دچار می‌شویم؟ در ادامه به سراغ مواردی می‌رویم که آتش خودسرزنشی را در ما شعله‌ور می‌کنند.
تربیت
نحوه تربیت ما در خانواده تاثیر بسیار زیادی بر تمایل ما نسبت به سرزنش خود دارد. کودکانی که در خانواده‌های بزرگ متولد می‌شوند معمولا مورد انتقاد یا سرزنش قرار می‌گیرند. همین مسئله می‌تواند به درونی شدن فرایند سرزنش در کودک منجر شود و او را تا بزرگسالی رها نکند.
انتظارات اجتماعی
جامعه همیشه انتظارات زیادی از افراد دارد، این انتظار زیاد می‌تواند در زمینه موفقیت، ظاهر یا رفتار باشد. وقتی در برآوردن این انتظارات ناکام باشیم، ممکن است به سرزنش خود متوسل شویم.
تجارب شخصی
تجربه‌های شکست، طرد شدن یا ضربه روحی نیز می‌توانند به سرزنش خود منجر شود. برای مثال، قربانیان خوشنت‌های خانگی معمولا خود را به خاطر آزاری که متحمل شده‌اند سرزنش می‌کنند.
ویژگی‌ها و بیماری‌های شخصی
برخی از ویژگی‌های شخصیتی انسان‌ها مانند کمال گرایی، افسردگی یا ضعف روانی بالا می‌تواند افراد را بیشتر از پیش در معرض خودسرزنشی قرار دهند. سرزنش خود می‌تواند از علائم رایج چندین بیماری روانی از جمله افسردگی، اختلالات اضطرابی و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) نیز باشد.
درک دلایلی که انسان را به سرزنش خودش وا می‌دارد می‌تواند به تشخیص این اختلال و اقدام برای کاهش اثرات آن منجر شود. در بخش بعدی، تأثیر سرزنش خود را بر جنبه‌های مختلف زندگی انسان بررسی خواهیم کرد.
تاثیر خودسرزنشی بر زندگی
شاید ساده به نظر برسد اما افرادی که دائما در حال سرزنش خود باشند، به جنبه‌های مختلفی از زندگی خود آسیب می‌رسانند. در ادامه به سراغ مهمترین تاثیرات خودسرزنشی بر زندگی انسان خواهیم رفت.
روابط فردی و اجتماعی
سرزنش دائمی خود می‌تواند تمامی روابط فرد را با دیگران تیره و تار کند. افرادی که بیش از حد خود را سرزنش می‌کنند، با حس بی‌لیاقتی دست و پنجه نرم می‌کنند که ایجاد و حفظ روابط سالم را برای آنها دشوار می‌کند. این افراد با توجه به همی طرز فکر گناه‌کار بودن همیشگی، در معرض بدرفتاری یا سوء استفاده بیشتری قرار می‌گیرند.
کار و فضای حرفه‌ای
خودسرزنشی در محل کار، مانع عملکرد و بهره‌وری مناسب فرد می‌شود. کارمندانی که درگیر سرزنش خود هستند، به دلیل ترس از شکست، کارهای چالش برانگیز کمتری انجام می‌دهند. علاوه بر این، ترس از عاقبت هر کار، افراد درگیر با این اختلال را از حل مشکلات مختلف باز می‌دارد.
بیماری‌های جدید
این اختلال در حالت مزمن می‌تواند به تهدید سلامت روان و فیزیکی فرد منجر شود. مواردی مانند استرس، اضطراب و افسردگی یا حتی مشکلات جسمی مانند سردرد، بی‌خوابی و بیماری قلبی می‌توانند از علائم خودسرزنشی شدید باشند.
راهبردهایی برای جلوگیری از بر سرزنش خود
برای جلوگیری از ادامه این چرخه معیوب که فرد در آن دائما خود را سرزنش می‌کند باید مسیری طولانی را طی کرد. با این حال، سلامت روان ما از همه چیز مهم‌تر است و باید به سفر در این مسیر طولانی تن داد. در ادامه به سراغ مهمترین راهکارها برای جلوگیری از شروع این چرخه معیوب خواهیم رفت:
تغییر افکار پوسیده!
همه ما باید افکار پوسیده خود در رابطه با سرزنش کردن را پیدا و آنها را به چالش بکشیم. وقتی برای اولین بار متوجه شدید که در حال قضاوت بی‌رحمانه و سرزنش خود هستید، دائما این سوال را از خودتان بپرسید که آیا با خودتان منصف هستید یا عوامل خارجی را در نظر می‌گیرید. سعی کنید افکار خود را به روشی متعادل تر تنظیم کنید.
با خود مهربان باشید!
اولین قدم برای درمان اختلالات این چنینی، مهربان بودن با خودمان است. به یاد داشته باشید که همه اشتباه می‌کنند و شکست می‌خورند. نهایتا این شما هستید که باید به جای سرزنش خود، از تجربیات درس بگیرید و با آنها به عنوان فرصتی برای رشد رفتار کنید.
خودآگاهی
سعی کنید احساسات خود را بدون قضاوت کردن بپذیرید و خودتان را درک کنید. انجام این کار به شما کمک می‌کند تا متوجه احساساتی که به سرزنش کردن خودتان منتهی می‌شود، آگاه شوید و زودتر برای جلوگیری از بروز مشکل اقدام کنید.
از حرفه‌ای‌ها کمک بگیرید
اگر میزان خودسرزنشی در شما با افزایش چشمگیری رو به رو شد یا احساس کردید تمام جنبه‌های زندگی شما تحت تاثیر این اختلال قرار گرفته‌اند، شاید وقت آن رسیده باشد که از یک پزشک متخصص کمک بگیرید. درمان‌هایی مانند درمان شناختی-رفتاری (CBT) می‌تواند در رفع تمایل به سرزنش خود موثر باشند.
پیوستن به گروه‌های حمایتی
برقراری ارتباط با افرادی که درگیر اختلالات مشابه بوده‌اند، می‌تواند به افزایش آسایش، کاهش احساس انزوا و ارائه راهکارهای عملی برای مدیریت سرزنش خود منجر شود.
به یاد داشته باشید که غلبه بر خودسرزنشی، نادیده گرفتن عیوب یا شکست‌های خود نیست. بلکه به رسمیت شناختن این عیب‌ها و شکست‌ها برای طی کردن مسیر پیشرفت و عدم محاسبه آنها در ارزش‌گذاری فردی است. مطمئنا نمی‌توان در یک بازه کوتاه مدت از چنگال این کمالگرایی منفی رها شد اما باید به یاد داشته باشید که هر قدم کوچک شما، تاثیر شگرفی در کیفیت زندگی شما خواهد گذاشت.
کلام آخر در رابطه با خودسرزنشی
در این مقاله، موضوع پیچیده‌ای با عنوان خود سرزنشی را بررسی کردیم، فرآیندی شناختی که در آن افراد رویدادهای منفی را به اعمال یا ویژگی‌های خود نسبت می‌دهند. تاثیر این اختلال بر روابط، کار و رفاه کلی انسان را نمی‌توان نادیده گرفت. در عوض باید کوشید تا با روشن کردن جامعه درباره مفاهیم این اختلال و تلاش برای کمک به افرادی که درگیر آن هستند، کیفیت زندگی در جامعه را افزایش داد.
نکته بسیار مهم‌تر در رابطه با خودسرزنشی این است که بدانید تنها نیستید! اگر خودتان یا یکی از اطرافیان شما درگیر این اختلال هستید، از کمک گرفتن دریغ نکنید. سفری طولانی در پیش داریم که بدون وجود همراه آزار دهنده و خسته کننده خواهد شد. اگر در مسیر خود به مشاوره نیاز دارید می‌توانید از مشاورین متخصص آنلایف استفاده کنید. همینطور می‌توانید از دوره‌های آموزشی ما نیز استفاده کنید. امیدوارم از مطالعه این مقاله لذت برده باشید و بتوانید از آن در جهت آگاهی بیشتر در جامعه استفاده کنید.
روان سالم
